Moedertaalspreker

Als wij open sollicitaties ontvangen, schrijven we vaak een mailtje terug waarin we de tamelijk strenge criteria uiteenzetten waaraan vertalers moeten voldoen voordat we werk aan hun uitbesteden. Een daarvan is dat de vertaler moedertaalspreker van de doeltaal moet zijn. De 'doeltaal' is de taal waarnaar vertaald wordt, dus iemand die vanuit het Nederlands naar het Engels wil vertalen, moet het Engels als moedertaal hebben. Voor 'moedertaalspreker' hanteren we overigens een eigen definitie:

Iemand die de betreffende taal sinds zijn kindertijd heeft gesproken, en er middelbaar onderwijs en een hogere opleiding in heeft genoten.

Wij achten die toevoeging van het onderwijs van belang voor vertalers, die niet alleen een vanzelfsprekende mondelinge beheersing van de taal moeten hebben, maar ook moeten beschikken over een brede, "volwassen" woordenschat en op zeker moment stukken op academisch niveau in die taal geschreven moeten hebben.

Overigens zeggen we als het om onze eigen criteria gaat graag met George Orwell (in Politics and the English Language): "Break any of these rules sooner than say anything outright barbarous." Als wij denken dat een niet-moedertaalspreker, dus in het geval van onze vertaling Nederlands-Engels een Nederlandse vertaler, een bepaalde tekst beter begrijpt dan welke moedertaalspreker dan ook - dan vertaalt die niet-moedertaalspreker de tekst, en laten we een Engelse redacteur er nog naar kijken om zeker te stellen dat de tekst zo niet volmaakt van stijl, dan toch in ieder begrijpelijk is - want daar gaat het bijvoorbeeld bij veel technische teksten in de eerste plaats om.

Dit naar aanleiding van een kwestie die heeft gespeeld in een branche die aan onze vertaalbranche verwant is, namelijk die der taaltrainingen.

Een Nederlandse docent Frans achtte zich gediscrimineerd omdat een taleninstituut zijn sollicitatie zou hebben afgewezen omdat hij geen native speaker van het Frans is. Hij diende daarom een klacht in bij de Commissie Gelijke Behandeling. U kunt het bericht hierover lezen in een artikel in de Volkskrant; het volledige oordeel van de Commissie vindt u hier.

Tot onze lichte opluchting stelde de Commissie de man in het ongelijk. Los van het feit dat hij niet aannemelijk kon maken dat hij was afgewezen omdat hij geen moedertaalspreker is, oordeelde de Commissie dat dit criterium "geen rechtstreekse verwijzing naar nationaliteit of nationale afkomst (ras) [bevat]". En dan ben je bij de Commissie Gelijke Behandeling aan het verkeerde adres.

Wat uit het oordeel ook blijkt, is dat het taleninstituut ongeveer dezelfde pragmatische inslag als wij lijkt te hebben. Wij maken af en toe een uitzondering op de moedertaalsprekerregel. Het taleninstituut doet dat nog veel vaker. Want moet je echt een moedertaalspreker zijn om een taal goed te kunnen doceren? Nee natuurlijk, je moet in de eerste plaats een goede docent zijn. Sterker nog: ik krijg de grammatica van een vreemde taal liever door een Nederlander met verstand van zaken uitgelegd. Pas als je op enig niveau spreekvaardigheid krijgt verdient een moedertaalspreker de voorkeur.

Wat in deze zaak verder niet aan de orde komt is het interessante verschijnsel dat, als het om taalcursussen gaat, de klant vaak om moedertaalspreker-docenten vraagt. Dit heeft te maken met het feit dat de vraag naar taalcursussen, anders dan vertalingen, niet uitsluitend worden ingegeven door keiharde behoefte. Er zit een element van fun in. Een werkgever stuurt zijn werknemers niet alleen naar een dure cursus omdat ze keihard hun Frans moeten bijspijkeren. Een taalcursus is vaak een beloning, een secundaire arbeidsvoorwaarde.

Want ga maar na. Als dat keihard bijspijkeren de voornaamste reden was, zou een 50-jarige Nederlandse leraar Frans met een stevige basis in het Nederlandse onderwijs een veel betere keus zijn dan een leuke Française die in rap Frans uitlegt hoe tegenwoordig de Franse mores zijn. Maar voor onszelf willen we niet weten dat het al heel wat zou zijn als we op eindexamenniveau Frans zouden spreken. Wij willen gewoon die leuke Française.