Vertalen met allure

Wat ik in veertien jaar in het Engels communiceren, waarbij het helaas regelmatig over gemaakte fouten ging, nooit beseft heb: dat een "error" blijkbaar minder erg is dan een "mistake". Of niet?

Het volgende Kennedy-citaat kende ik nog niet:

This administration intends to be candid about its errors. For as a wise man once said, "An error does not become a mistake until you refuse to correct it." We intend to accept full responsibility for our errors.... We're not going to have any search for scapegoats ... the final responsibilities of any failure are mine, and mine alone.

Het citaat wordt (in langere of kortere vorm) regelmatig geciteerd om Kennedy ten voorbeeld te houden aan anderen - vooral natuurlijk aan president Bush, die geen verantwoordelijkheid voor zijn Irak-fout wil nemen, en al helemaal niet van zins is hem te corrigeren. Ik las het in een column van Michael Shermer in Scientific American, die uitlegt dat corrigeren in dit geval zou betekenen: de situatie niet erger maken dan hij al is door er nog meer geld en mensenlevens achteraan te gooien. Shermer weet echter dat die beslissing onwaarschijnlijk is, omdat Bush het, net als de meeste andere mensen, psychologisch niet aankan dat die geweldige offers helemaal voor niets zijn geweest. Toch moet je dat accepteren. Wat je bij het pokeren in de pot hebt gestopt is niet meer van jou. Als je slechte kaarten hebt moet je je verlies nemen, niet nog meer "investeren" in een steeds onwaarschijnlijkere overwinning.

Maar daar gaat het me nu niet om. Ook niet om de interessante vraag of die 'wise man' uit het citaat Kennedy zelf was. In het algemeen lijkt het aan hem toegeschreven te worden, maar dat kan luiheid of slecht lezen van de citeerders zijn. Een andere toeschrijving die ik vond is aan Grand Admiral Thrawn, waaruit blijkt dat Star Wars niet onderschat mag worden als bron van wijsheid. Maar de meest authentieke kandidaat lijkt me toch O.A. Battista, een vergeten katholieke auteur die echter in 1960, een jaar voor het citaat van Kennedy, mooi wel goed was voor 19.000 "original epigrams", die in 50 kranten in Canada en de VS waren verschenen. Maar dat was dus niet iemand die je met naam en toenaam als bron noemde.

Ik zat dus met de vraag: is een error inderdaad minder erg dan een mistake? Is, laten we zeggen, een error een vergissing (en vergissen is menselijk), terwijl een mistake een (verwijtbare) fout is? Vraagbaken op Internet bevestigen dat niet: zie bijvoorbeeld hier, hier en hier.

Van Dale geeft voor error inderdaad eerst "vergissing", en daarna pas "dwaling, fout, zonde", en voor mistake "fout, vergissing". Maar uit de voorbeelden blijkt dat de woorden qua betekenis inwisselbaar zijn. Je gebruikt ze in verschillende situaties, maar welk woord het wordt, is niet afhankelijk van de ernst van de situatie:

by mistake per abuis, per ongeluk; take someone's umbrella in mistake for one's own iemands paraplu i.p.v. zijn eigen meenemen; make the mistake of speaking too soon de fout begaan voor je beurt te spreken; my mistake mijn fout, ik vergis me; (informeel) and no mistake, there's no mistake about it daar kun je van op aan, en dat is zeker; make no mistake begrijp dat goed

human error menselijke fout; in error per vergissing, abusievelijk; be in error zich vergissen; error of judgement beoordelingsfout; (Bijbel) (realize) the error of one's ways de dwalingen zijns weegs (inzien)

Wacht: the error of one's ways, of, beter nog the error of his ways. Nu praten we! De dwalingen zijns weegs kunnen immers nog gekeerd worden, en wat een mooi Nederlands is dat. Keer je je dwalingen niet, dan zit je pas écht fout.

Deze error, die je dus als "dwaling" zou moeten vertalen, maakt het citaat tot meer dan een ideetje. Het krijgt een bijbelse allure (om niet te zeggen een Star Wars-allure). En je begrijpt meteen waarom je in het Engels "to err is human" kunt laten volgen door "to forgive divine" (een citaat van Alexander Pope, dat echter niet meer als citaat wordt herkend). Probeer dat eens in het Nederlands: "Vergissen is menselijk, vergeven goddelijk." Brrr.

Wat alleen jammer is: Nederlanders gebruiken het woord "dwaling" zo weinig. Het zou me zelfs niet verbazen als jongere generaties het niet meer kennen, als ze niet toevallig rechten studeren. Daarom is de vertaling

Een dwaling wordt pas een fout wanneer je weigert hem te keren

correct, maar onaanvaardbaar hoogdravend, terwijl

een vergissing wordt pas een fout wanneer je weigert hem te herstellen

een onderscheid veronderstelt tussen een vergissing en een fout, dat echter in werkelijkheid niet gevoeld wordt.

(Reminder to self: eens die replica van dat bordje bestellen dat president Truman op zijn bureau had staan:

... ook een mooie om te vertalen.)